Spadkobierca z przyczyn przewidzianych w art. 928 KC może być uznany przez sąd za niegodnego. Zgodnie z powszechnym znaczeniem tego słowa, spadkobierca niegodny to ktoś niezasługujący na dziedziczenie spadku po danym spadkodawcy. Osoba taka niewarta jest miana sukcesora ze względu na jej nieetyczne i bezprawne postępowanie wobec spadkodawcy.
Spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia na mocy orzeczenia sądu, które ma konstytutywny charakter. Spadkobierca może stać się niegodnym z mocy samego prawa.
Za niegodnego może być uznany także zapisobierca. Według szerszego ujęcia za niegodnego dziedziczenia może być uznany każdy, kto otrzymuje jakąś korzyść ze spadku.
Przesłanki uznania za niegodnego – art. 928 § 1 Kodeksu cywilnego
Chodzi o zdarzenia, które miały miejsce przed otwarciem spadku lub nawet po śmierci spadkodawcy.
Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
4) uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
5) uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia
W świetle art. 929 KC uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego podlega rozpoznaniu w trybie procesowym. Powództwo może wnieść każdy, kto jest zainteresowany (nie tylko prawnie) uznaniem danej osoby za niegodną dziedziczenia.
Na powodzie ciąży dowód zajścia jednej z przesłanek niegodności. Z powództwem o uznanie spadkobiercy za niegodnego może wystąpić osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych, nawet jeżeli nie dziedziczyłaby.
Z powództwem o uznanie niegodnego można wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym zainteresowany dowiedział się o przyczynie niegodności nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku. Terminy mają charakter terminów zawitych. Takie uznanie następuje ze skutkiem wstecznym.
Skutki niegodności
Niegodność jest w konsekwencji negatywną przesłanką dziedziczenia po danym spadkodawcy. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Skutkiem niegodności jest pozbawienie spadkobiercy prawa do spadku.
Spadek, który należałby się spadkobiercy, przypada innym osobom – zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego lub w drodze tzw. przyrostu, zgodnie z zasadami dziedziczenia testamentowego.
Skoro orzeczenie o niegodności wyłącza spadkobiercę od dziedziczenia to skutkiem niegodności jest także pozbawienie spadkobiercy niegodnego prawa do zachowku.
Przebaczenie
Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Spadkodawca, dokonując aktu przebaczenia, doprowadza do tego, że spadkobierca nie może już zostać odsunięty od dziedziczenia.
Akt przebaczenia nie jest oświadczeniem woli. Dlatego też, nawet jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym zrozumieniem. Z uwagi na ściśle osobisty charakter, przebaczenie może być dokonane tylko osobiście.
Akt przebaczenia musi być przez spadkodawcę powzięty i uzewnętrzniony (w sposób wyraźny lub nawet w sposób dorozumiany) w warunkach pełnej świadomości konkretnej przyczyny niegodności.
