Z punktu widzenia przepisów prawa testament jest jednostronną czynnością prawną, w której osoba sporządzająca dokonuje rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Takie rozporządzenie jest ważne tylko wtedy, jeśli zostanie ono dokonane we właściwej formie.
Testament własnoręczny będzie ważny wtedy, kiedy zostanie on napisany w całości przez testatora pismem odręcznym, podpisany oraz opatrzony datą. Jest to tak zwany testament holograficzny i został on uregulowany w art. 949 Kodeksu Cywilnego. Swoją wolę na wypadek śmierci można również sporządzić w formie aktu notarialnego.
Powyższe dwa sposoby sporządzenia testamentu są powszechnie znane. Jednak art. 951 Kodeksu Cywilnego przewiduje również testament allograficzny. Polega on na tym, że spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
Przy testamencie allograficznym oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół jest odczytywany spadkodawcy w obecności świadków i powinien być podpisany przez spadkodawcę, osobę wobec której wola została oświadczona oraz przez świadków. W sytuacji, kiedy testator nie jest w stanie podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.
Warto wiedzieć! Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu allograficznego.
W takim razie, kiedy i jak można unieważnić testament?
Kodeks Cywilny w art. 945 reguluje przesłanki nieważności testamentu. Należą do nich:
1. Sporządzenie testamentu w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli może wynikać w szczególności z choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Należy podkreślić, że wystarczające jest, aby wada istniała tylko w momencie składania przez spadkodawcę oświadczenia ostatniej woli.
2. Sporządzenie pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści.
Przesłanki błędu przy sporządzaniu testamentu odbiegają od tych wskazanych w przepisach ogólnych (art. 84–86 KC). Przede wszystkim bez znaczenia pozostaje to, czego błąd dotyczy. Oznacza to, że może on wiązać się zarówno z treścią testamentu, jak i z okolicznościami nieuregulowanymi w czynności prawnej. Ponadto błąd przy testowaniu nie musi być istotny obiektywnie. Istotność należy bowiem oceniać według kryteriów zindywidualizowanych, lecz subiektywnych. Z art. 945 § 1 pkt 2 wynika, iż na błąd można powołać się bez względu na to, czy został on wywołany umyślnie lub nieumyślnie przez osoby trzecie, czy też pojawił się z winy lub bez winy testatora.
3. Sporządzenie pod wpływem groźby.
Należy przyjąć, że groźba istnieje wówczas, gdy pewna osoba deklaruje spadkodawcy zamiar spowodowania negatywnych dla niego konsekwencji w celu wywołania po jego stronie stanu zagrożenia, co ma skłonić spadkodawcę do złożenia oświadczenia ostatniej woli o określonej treści. Nie wymaga się, aby groźba była poważna, skierowana przeciw określonym dobrom oraz uzasadniona. Musi ona jednak spowodować, iż spadkodawca sporządzi testament o treści nieodpowiadającej jego rzeczywistej woli. Groźba musi zostać wywołana zachowaniem innej osoby. Nie może natomiast wynikać z wewnętrznej obawy spadkodawcy przed wystąpieniem zjawisk od człowieka niezależnych, np. klęski żywiołowej
Unieważnienie testamentu sporządzonego przez notariusza nie jest takie proste. Jest to związane z tym, iż akt notarialny musi spełniać szereg wymagań ustawowych i jest sporządzany przez notariusza, który powinien dopilnować zaistnienie przesłanek ważności testamentu.
Unieważnienie testamentu allograficznego jest możliwe poprzez wykazanie błędów formalnych przy jego powstawaniu. Nieważność tego testamentu mogą też powodować błędy popełnione przy jego sporządzaniu, np. brak podpisu spadkodawcy pod testamentem czy spisanie wspólnego testamentu przez małżonków.
Uwaga! Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można powołać się po upływie 3 lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.
Unieważnienie testamentu jest możliwe poprzez podniesienie zarzutu nieważności oraz wskazanie przyczyny nieważności. Co ważne, jest to możliwe jedynie w postępowaniu sądowym. Zarzut nieważności może być podniesiony podczas postępowania np. dotyczącego działu spadku, czy też stwierdzenia nabycia spadku.
