Warunkowe umorzenie postępowania reguluje art. 66 Kodeksu karnego. Jest to środek probacyjny, który polega na zaniechaniu skazania i wymierzeniu kary sprawcy winnemu popełnieniu przestępstwa.
Ważne! Warunkowe umorzenie postępowania jest zawsze orzekane fakultatywnie!
Instytucja warunkowego umorzenia postępowania karnego ma zastosowanie głównie do drobnej przestępczości. Warto wskazać, że to Sąd po uprzednim stwierdzeniu m. in. winy sprawcy i braku wątpliwości co do okoliczności popełnienia przestępstwa, podda sprawcę opisywanemu środkowi probacyjnemu.
Dodatkowo, warunkiem umorzenia postępowania musi być uprzednia niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne. Doktryna wskazuje na fakt, że niekaralność obejmuje nie tylko zbrodnię lub umyślny występek, ale również sytuacje, w których Sąd odstąpił od wymierzenia kary, czy zastosował środki przewidziane dla nieletnich lub środki zabezpieczające.
Ważne! Sprawca jest niekarany, jeżeli nastąpiło już zatarcie skazania!
Przesłanką zastosowania warunkowego umorzenia postępowania jest również zagrożenie czynu karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Przy czym, istotne jest to, że nie uwzględnia się tu przewidzianych w przepisach możliwości nadzwyczajnego złagodzenia i obostrzenia kary.
Oprócz powyższych przesłanek, stopień winy i stopień społecznej szkodliwości czynu nie mogą być znaczne. Oznacza to, że każdorazowo Sąd oceni, czy w danej sytuacji wina i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna. Sąd Najwyższy w swym orzecznictwie stwierdza, że: ,,gdy stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu nie jest znikomy, nie oznacza to wcale, że jest on znaczny; gdy stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu nie jest znaczny, to oznacza to coś więcej niż znikomość”. Jako przykład można wskazać przestępstwo w stosunku do mienia znacznej wartości lub publiczne, brutalne pobicie obcego człowieka. Zdecydowanie nie będą to czyny o nieznacznej szkodliwości społecznej i warunkowe umorzenie postępowania nie będzie miało do tych czynów zastosowania.
Sąd decydując o zastosowaniu warunkowego umorzenia postępowania nie może mieć wątpliwości co do okoliczności popełnienia czynu przez sprawcę. Niewystarczającym będzie samo przyznanie się do winy sprawcy. Sąd Najwyższy wskazuje, że ,,podjęcie przez sąd prawidłowej decyzji w zakresie warunkowego umorzenia postępowania wymaga, aby stan faktyczny sprawy nie budził żadnych wątpliwości w świetle zebranego materiału dowodowego i dokonanej przez sąd jego oceny. To właśnie na podstawie tych dowodów sąd ustala sprawstwo oskarżonego, stopień jego zawinienia i społecznej szkodliwości czynu, a więc okoliczności, które implikują inną przesłankę warunkowego umorzenia postępowania, a mianowicie wymóg, by okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości”.
Ostatnią wymaganą przesłanką jest tzw. pozytywna prognoza kryminologiczna sprawcy. Wyraża się ona w opartym na ocenie właściwości i warunków osobistych sprawcy oraz jego dotychczasowym sposobie życia przypuszczeniu, że sprawca pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.
Powyższe przesłanki muszą nastąpić łącznie, aby można było zastosować wobec sprawcy warunkowe umorzenie postępowania.
Uwaga! Wyrok warunkowo umarzający postępowanie nie jest wyrokiem skazującym!
Weryfikacja pozytywnej prognozy kryminologicznej następuje w okresie próby, gdyż Sąd stosując instytucję warunkowego umorzenia postępowania, umarza te postępowanie na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat. Jest to okres tzw. kontrolowanej wolności, w którym sprawca musi wykonywać nałożone na niego przez Sąd obowiązki.
Do takich obowiązków może należeć poddanie się dozorowi kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
Natomiast, zobowiązanie sprawcy do naprawienia szkody w całości lub w części ma charakter obligatoryjny. W miarę możliwości Sąd powinien także nałożyć obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, a jeśli powyższych obowiązków sąd nie orzeknie, to musi przynajmniej orzec nawiązkę.
Nałożenie pozostałych obowiązków wymienionych w omawianym przepisie tj. zobowiązania do: informowania sądu lub kuratora o przebiegu próby, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonania ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddania się terapii uzależnień, poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób, opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, jak również orzeczenie świadczenia pieniężnego, nawiązki i zakazu prowadzenia pojazdów (do lat 2) ma charakter fakultatywny.
Jeżeli sprawca w okresie próby popełni przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany, Sąd podejmie postępowanie karne obligatoryjnie.
Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż przestępstwo umyślne, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.
Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli okoliczności, o których mowa wyżej, zaistnieją po udzieleniu sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy.
Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.
Ważne! Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.
