Autor: adw.piotrowski

Katalog środków zabezpieczających określa art. 93a Kodeksu karnego. Są nimi:

1. elektroniczna kontrola miejsca pobytu,

2. terapia,

3. terapia uzależnień,

4. pobyt w zakładzie psychiatrycznym.

W przepisach art. 93b wskazano trzy podstawowe zasady stosowania środków zabezpieczających – zasadę konieczności, proporcjonalności i subsydiarności.
W art. 93b § 1 wyrażona została zasada konieczności. Stosownie do tego przepisu sąd może orzec środek zabezpieczający tylko wówczas, gdy jest to konieczne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego. Doprecyzowaniem zasady konieczności jest stwierdzenie, że pobyt w zakładzie psychiatrycznym może nastąpić tylko przy szczególnym uzasadnieniu prewencyjnym (aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego o znacznej społecznej szkodliwości). Do istoty zasady konieczności należy również obowiązek uchylenia środka zabezpieczającego, gdy upada przesłanka jego stosowania.

Z klauzulą konieczności ustawa wiąże wymóg stwierdzenia przez sąd okoliczności, że inne środki prawne przewidziane w Kodeksie karnym lub orzeczone na podstawie innych ustaw nie są wystarczające. Jest to właśnie zasada subsydiarności, która oznacza, że środki zabezpieczające mają charakter pomocniczy i stosuje się je tylko wtedy, kiedy inne środki nie będą dla sprawcy odpowiednie.

Zasada proporcjonalności określona jest zaś w § 3, stanowiącym, że środek zabezpieczający i sposób jego wykonywania powinny być odpowiednie do stopnia społecznej szkodliwości czynu zabronionego, który sprawca może popełnić, oraz ryzyka jego popełnienia, jak również uwzględniać potrzeby i postępy w terapii lub terapii uzależnień. Niewątpliwie bardzo trudno będzie sądowi znaleźć kryteria pozwalające na określenie stopnia społecznej szkodliwości ewentualnego przyszłego czynu zabronionego, jaki może popełnić sprawca, oraz ryzyko popełnienia takiego czynu.

Środki zabezpieczające można orzec wobec sprawcy:

1. co do którego umorzono postępowanie o czyn zabroniony popełniony w stanie niepoczytalności z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych,

2. w razie skazania za przestępstwo popełnione w stanie ograniczonej poczytalności,

3. w razie skazania za przestępstwo określone w art. 148, art. 156, art. 197, art. 198,
art. 199 § 2 lub art. 200 § 1, 3 lub 4, popełnione w związku z zaburzeniem preferencji seksualnych,

4. w razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego jej zawieszenia za umyślne przestępstwo określone w rozdziale XIX, XXIII, XXV lub XXVI Kodeksu karnego, popełnione w związku z zaburzeniem osobowości o takim charakterze lub nasileniu, że zachodzi co najmniej wysokie prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia;

5. w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu, środka odurzającego lub innego podobnie działającego środka.

Ważne! Czasu stosowania środka zabezpieczającego nie określa się z góry!

Warto wskazać, iż istnieje możliwość orzeczenia więcej niż jednego środka zabezpieczającego wobec tego samego sprawcy. W sytuacji, kiedy orzeczony środek stał się nieodpowiedni lub jego wykonywanie nie jest możliwe, sąd może zmienić środek zabezpieczający lub sposób jego wykonywania.

Najsurowszym i najbardziej ingerującym w prawa człowieka jest środek zabezpieczający w postaci umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym. Z tego względu istnieją szczególne kryteria pozwalające na orzeczenie tego właśnie środka.

Warunki orzeczenia tego środka zabezpieczającego wobec sprawcy o całkowitej niepoczytalności to:

1) uprzednie popełnienie czynu zabronionego,

2) znaczny stopień społecznej szkodliwości uprzednio popełnionego czynu zabronionego,

3) związek uprzednio popełnionego czynu z chorobą psychiczną lub upośledzeniem umysłowym,

4) wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia czynu zabronionego o znacznej szkodliwości społecznej w związku z chorobą psychiczną lub upośledzeniem umysłowym.

Po drugie, przepisy przewidują możliwość stosowania izolacyjnego środka zabezpieczającego wobec sprawców, którzy popełnili czyn zabroniony w stanie poczytalności ograniczonej w stopniu znacznym. Do zastosowania środka określonego w art. 93g § 2 k.k., poza przesłankami natury ogólnej (art. 93b), konieczne jest zrealizowanie następujących przesłanek natury szczególnej:

1) skazanie sprawcy na bezwzględną karę pozbawienia wolności, lub karę dożywotniego pozbawienia wolności (w warunkach art. 31 § 2 k.k.);

2) wysokie prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego o znacznej społecznej szkodliwości w związku z chorobą psychiczną lub upośledzeniem umysłowym.

Przepis art. 93g § 3 odnosi się natomiast do orzekania pobytu w zakładzie psychiatrycznym w stosunku do sprawców, którzy popełnili określone przestępstwa (zabójstwo, ciężki uszczerbek na zdrowiu, zgwałcenie, wykorzystanie seksualne osoby bezradnej upośledzonej umysłowo, chorej psychicznie, seksualne wykorzystanie zależności lub krytycznego położenia w stosunku do małoletniego, pedofilia, prezentowanie małoletniemu treści pornograficznych, prezentowanie małoletniemu wykonania czynności seksualnej), w związku z zaburzeniem preferencji seksualnych.

Poza warunkami natury ogólnej muszą zostać spełnione następujące warunki szczególne:

1) skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, lub karę dożywotniego pozbawienia wolności;

2) istnienie wysokiego prawdopodobieństwa, że skazany popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej w związku z zaburzeniem preferencji seksualnych.

Należy oczywiście wskazać, że sąd orzekając o środkach zabezpieczających będzie wysłuchiwał biegłych z różnych dziedzin, którzy będą pomocni w ocenie sytuacji i potrzeby orzeczenia środków zabezpieczających.

Warunkowe umorzenie postępowania reguluje art. 66 Kodeksu karnego. Jest to środek probacyjny, który polega na zaniechaniu skazania i wymierzeniu kary sprawcy winnemu popełnieniu przestępstwa.

Ważne! Warunkowe umorzenie postępowania jest zawsze orzekane fakultatywnie!

Instytucja warunkowego umorzenia postępowania karnego ma zastosowanie głównie do drobnej przestępczości. Warto wskazać, że to Sąd po uprzednim stwierdzeniu m. in. winy sprawcy i braku wątpliwości co do okoliczności popełnienia przestępstwa, podda sprawcę opisywanemu środkowi probacyjnemu.

Dodatkowo, warunkiem umorzenia postępowania musi być uprzednia niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne. Doktryna wskazuje na fakt, że niekaralność obejmuje nie tylko zbrodnię lub umyślny występek, ale również sytuacje, w których Sąd odstąpił od wymierzenia kary, czy zastosował środki przewidziane dla nieletnich lub środki zabezpieczające.

Ważne! Sprawca jest niekarany, jeżeli nastąpiło już zatarcie skazania!

Przesłanką zastosowania warunkowego umorzenia postępowania jest również zagrożenie czynu karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Przy czym, istotne jest to, że nie uwzględnia się tu przewidzianych w przepisach możliwości nadzwyczajnego złagodzenia i obostrzenia kary.

Oprócz powyższych przesłanek, stopień winy i stopień społecznej szkodliwości czynu nie mogą być znaczne. Oznacza to, że każdorazowo Sąd oceni, czy w danej sytuacji wina i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna. Sąd Najwyższy w swym orzecznictwie stwierdza, że: ,,gdy stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu nie jest znikomy, nie oznacza to wcale, że jest on znaczny; gdy stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu nie jest znaczny, to oznacza to coś więcej niż znikomość”. Jako przykład można wskazać przestępstwo w stosunku do mienia znacznej wartości lub publiczne, brutalne pobicie obcego człowieka. Zdecydowanie nie będą to czyny o nieznacznej szkodliwości społecznej i warunkowe umorzenie postępowania nie będzie miało do tych czynów zastosowania.

Sąd decydując o zastosowaniu warunkowego umorzenia postępowania nie może mieć wątpliwości co do okoliczności popełnienia czynu przez sprawcę. Niewystarczającym będzie samo przyznanie się do winy sprawcy. Sąd Najwyższy wskazuje, że ,,podjęcie przez sąd prawidłowej decyzji w zakresie warunkowego umorzenia postępowania wymaga, aby stan faktyczny sprawy nie budził żadnych wątpliwości w świetle zebranego materiału dowodowego i dokonanej przez sąd jego oceny. To właśnie na podstawie tych dowodów sąd ustala sprawstwo oskarżonego, stopień jego zawinienia i społecznej szkodliwości czynu, a więc okoliczności, które implikują inną przesłankę warunkowego umorzenia postępowania, a mianowicie wymóg, by okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości”.

Ostatnią wymaganą przesłanką jest tzw. pozytywna prognoza kryminologiczna sprawcy. Wyraża się ona w opartym na ocenie właściwości i warunków osobistych sprawcy oraz jego dotychczasowym sposobie życia przypuszczeniu, że sprawca pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

Powyższe przesłanki muszą nastąpić łącznie, aby można było zastosować wobec sprawcy warunkowe umorzenie postępowania.

Uwaga! Wyrok warunkowo umarzający postępowanie nie jest wyrokiem skazującym!

Weryfikacja pozytywnej prognozy kryminologicznej następuje w okresie próby, gdyż Sąd stosując instytucję warunkowego umorzenia postępowania, umarza te postępowanie na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat. Jest to okres tzw. kontrolowanej wolności, w którym sprawca musi wykonywać nałożone na niego przez Sąd obowiązki.

Do takich obowiązków może należeć poddanie się dozorowi kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

Natomiast, zobowiązanie sprawcy do naprawienia szkody w całości lub w części ma charakter obligatoryjny. W miarę możliwości Sąd powinien także nałożyć obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, a jeśli powyższych obowiązków sąd nie orzeknie, to musi przynajmniej orzec nawiązkę.

Nałożenie pozostałych obowiązków wymienionych w omawianym przepisie tj. zobowiązania do: informowania sądu lub kuratora o przebiegu próby, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonania ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddania się terapii uzależnień, poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób, opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, jak również orzeczenie świadczenia pieniężnego, nawiązki i zakazu prowadzenia pojazdów (do lat 2) ma charakter fakultatywny.

Jeżeli sprawca w okresie próby popełni przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany, Sąd podejmie postępowanie karne obligatoryjnie.

Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż przestępstwo umyślne, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.

Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli okoliczności, o których mowa wyżej, zaistnieją po udzieleniu sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy.

Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

Ważne! Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

Coraz więcej par w Polsce decyduje się na życie w niesformalizowanym związku. Jednak bardzo często okazuje się, że w trakcie trwania związku para gromadzi dość spory majątek, który w sytuacji rozstania należy podzielić pomiędzy partnerami.

Prawo polskie nie reguluje stosunków majątkowych w związkach nieformalnych. Wiąże się to niekiedy z dużą swobodą między partnerami, jednak w momencie rozstania może pojawić się ryzyko niesprawiedliwego podziału wspólnie zgromadzonego majątku. W takiej sytuacji należy skorzystać z ogólnych przepisów Kodeksu cywilnego. Podział majątku w konkubinacie i związku partnerskim podlega przepisom prawa cywilnego m. in. dotyczącym współwłasności w częściach ułamkowych, zniesienia współwłasności, czy też bezpodstawnego wzbogacenia.

Sprawa jest dość prosta, jeśli partnerzy chcą rozwiązać problem polubownie. W przypadku drobnych rzeczy, jak sprzęty RTV, meble lub inne elementy wspólnego majątku należy dokonać podziału konkretnych rzeczy między stronami. Innym rozwiązaniem może być również sprzedaż tych rzeczy i podział pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży.

Jeśli partnerzy są współwłaścicielami takich rzeczy, jak mieszkanie, czy też działka lub inne nieruchomości, to konieczna będzie wizyta u notariusza. W takiej sytuacji należałoby podpisać umowę o zniesieniu współwłasności. Właścicielem zgromadzonych nieruchomości może stać się jeden z partnerów z obowiązkiem spłaty drugiego. Tak, jak w przypadku drobnych składników majątku wspólnego, tak i tu, dobrym rozwiązaniem może okazać się również sprzedaż nieruchomości i podział kwoty uzyskanej ze sprzedaży.

Sprawa lekko się komplikuje wtedy, kiedy brak jest porozumienia między byłymi partnerami. Wtedy jedynym wyjściem będzie rozwiązanie sprawy przez sąd. Należy wyróżnić tu dwie opcje, na podstawie których można dochodzić sprawiedliwego podziału majątku w sądzie.

Pierwszą opcją będzie posłużenie się przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu. Będzie to możliwe wtedy, gdy to jedna ze stron dokonywała wszelkich nakładów na dobra wchodzące do składników wspólnego majątku, np. kupowała sprzęty RTV i AGD za własne pieniądze. W takiej sytuacji można żądać zwrotu rzeczy lub równowartości pieniężnej od drugiej strony. Należy jednak pamiętać, że fakt dokonywania wszelkich zakupów do wspólnego majątku będzie trzeba w sądzie udowodnić.

Druga opcja jest zbieżna z tą, z którą mamy do czynienia w sytuacji polubownego rozwiązania sporu – zniesienie współwłasności. Różnica jest tylko taka, że między partnerami nie ma zgody i oczekują na rozstrzygnięcie sporu przez sąd. Wtedy to sąd na podstawie zgromadzonych dokumentów, zeznań świadków itp., dokonuje analizy i decyduje o sposobie podziału wspólnie zgromadzonego majątku przez strony. Te rozwiązanie będzie możliwe wtedy, kiedy to obie strony ,,składały się” na poszczególne składniki wspólnego majątku.

Jak zabezpieczyć się na wypadek podziału majątku po rozstaniu w związku partnerskim?

Po pierwsze, wszelkie umowy powinny być zawierane przez partnerów na piśmie. W tych umowach należy dokładnie określać, czy to jeden z partnerów jest osobą nabywającą, czy jednak oboje są stronami umowy.

Po drugie, pomocne może okazać się gromadzenie wszelkich dokumentów potwierdzających wspólny lub osobny zakup poszczególnych rzeczy, np. faktury.

Po trzecie, w przypadku nabywania wartościowych rzeczy, należy podpisywać umowy, w których partnerzy będą określani jako współwłaściciele.

Z punktu widzenia przepisów prawa testament jest jednostronną czynnością prawną, w której osoba sporządzająca dokonuje rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Takie rozporządzenie jest ważne tylko wtedy, jeśli zostanie ono dokonane we właściwej formie.

Testament własnoręczny będzie ważny wtedy, kiedy zostanie on napisany w całości przez testatora pismem odręcznym, podpisany oraz opatrzony datą. Jest to tak zwany testament holograficzny i został on uregulowany w art. 949 Kodeksu Cywilnego. Swoją wolę na wypadek śmierci można również sporządzić w formie aktu notarialnego.

Powyższe dwa sposoby sporządzenia testamentu są powszechnie znane. Jednak art. 951 Kodeksu Cywilnego przewiduje również testament allograficzny. Polega on na tym, że spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

Przy testamencie allograficznym oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół jest odczytywany spadkodawcy w obecności świadków i powinien być podpisany przez spadkodawcę, osobę wobec której wola została oświadczona oraz przez świadków. W sytuacji, kiedy testator nie jest w stanie podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.

Warto wiedzieć! Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu allograficznego.

W takim razie, kiedy i jak można unieważnić testament?

Kodeks Cywilny w art. 945 reguluje przesłanki nieważności testamentu. Należą do nich:

1. Sporządzenie testamentu w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli może wynikać w szczególności z choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Należy podkreślić, że wystarczające jest, aby wada istniała tylko w momencie składania przez spadkodawcę oświadczenia ostatniej woli.

2. Sporządzenie pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści.

Przesłanki błędu przy sporządzaniu testamentu odbiegają od tych wskazanych w przepisach ogólnych (art. 84–86 KC). Przede wszystkim bez znaczenia pozostaje to, czego błąd dotyczy. Oznacza to, że może on wiązać się zarówno z treścią testamentu, jak i z okolicznościami nieuregulowanymi w czynności prawnej. Ponadto błąd przy testowaniu nie musi być istotny obiektywnie. Istotność należy bowiem oceniać według kryteriów zindywidualizowanych, lecz subiektywnych. Z art. 945 § 1 pkt 2 wynika, iż na błąd można powołać się bez względu na to, czy został on wywołany umyślnie lub nieumyślnie przez osoby trzecie, czy też pojawił się z winy lub bez winy testatora.

3. Sporządzenie pod wpływem groźby.

Należy przyjąć, że groźba istnieje wówczas, gdy pewna osoba deklaruje spadkodawcy zamiar spowodowania negatywnych dla niego konsekwencji w celu wywołania po jego stronie stanu zagrożenia, co ma skłonić spadkodawcę do złożenia oświadczenia ostatniej woli o określonej treści. Nie wymaga się, aby groźba była poważna, skierowana przeciw określonym dobrom oraz uzasadniona. Musi ona jednak spowodować, iż spadkodawca sporządzi testament o treści nieodpowiadającej jego rzeczywistej woli. Groźba musi zostać wywołana zachowaniem innej osoby. Nie może natomiast wynikać z wewnętrznej obawy spadkodawcy przed wystąpieniem zjawisk od człowieka niezależnych, np. klęski żywiołowej

Unieważnienie testamentu sporządzonego przez notariusza nie jest takie proste. Jest to związane z tym, iż akt notarialny musi spełniać szereg wymagań ustawowych i jest sporządzany przez notariusza, który powinien dopilnować zaistnienie przesłanek ważności testamentu.

Unieważnienie testamentu allograficznego jest możliwe poprzez wykazanie błędów formalnych przy jego powstawaniu. Nieważność tego testamentu mogą też powodować błędy popełnione przy jego sporządzaniu, np. brak podpisu spadkodawcy pod testamentem czy spisanie wspólnego testamentu przez małżonków.

Uwaga! Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można powołać się po upływie 3 lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

Unieważnienie testamentu jest możliwe poprzez podniesienie zarzutu nieważności oraz wskazanie przyczyny nieważności. Co ważne, jest to możliwe jedynie w postępowaniu sądowym. Zarzut nieważności może być podniesiony podczas postępowania np. dotyczącego działu spadku, czy też stwierdzenia nabycia spadku.

Aby lepiej poznać materię obniżania kapitału zakładowego, na wstępie należy wyjaśnić czym on w ogóle jest. Kapitał zakładowy składa się z wkładów wspólników, które mogą przybrać postać zarówno pieniężną, jak i niepieniężną (tzw. aportu, np. wierzytelności, nieruchomości, majątkowych praw autorskich). Następnie wspólnicy – po zgromadzeniu majątku – dokonują tzw. wniesienia wkładów do spółki w celu pokrycia kapitału zakładowego. 

Warto wiedzieć! Minimalna wysokość kapitału zakładowego różni się w zależności od rodzaju spółki. W odniesieniu do spółki z o. o. wynosi on 5 tys. złotych. 

Kapitał zakładowy od początku musi zostać pokryty w pełnej deklarowanej wysokości jedynie w przypadku spółki z o. o. Co do zasady, kapitał zakładowy ma charakter gwarancyjny, tzn. zabezpieczający wierzycieli spółki przed jej niewypłacalnością. Należy jednak wskazać, że brak jest przepisów stanowiących o wyłącznie takim przeznaczeniu kapitału zakładowego. Oznacza to, że po wniesieniu środków na kapitał zakładowy wkład pieniężny może być wykorzystany np. na nabycie środków trwałych, z kolei wkład niepieniężny może zostać zbyty, a uzyskana w ten sposób wartość pieniężna wejdzie do majątku spółki. 

Do głównych przyczyn wymagających obniżenie kapitału zakładowego należą:  

zmiana składu osobowego wspólników,

wyrównanie bilansu w spółce, która przynosi straty,

dostosowanie wysokości kapitału zakładowego do rzeczywistej wartości wniesionych wartości innych niż te pieniężne,

korekta wysokości kapitału, który okazał się zbyt wysoki w stosunku do prowadzonej przez spółkę działalności.

Tak jak w wielu najważniejszych sprawach spółki, tak i tu, pierwszym krokiem będzie podjęcie uchwały wspólników, która wprowadzi zmiany w umowie spółki. Kodeks spółek handlowych do podjęcia takiej uchwały przewiduje większość 2/3 głosów, aby uchwała była ważna. Umowa spółki rzecz jasna może wprowadzać surowsze wymogi. Dodatkowo, uchwała dotycząca obniżenia kapitału zakładowego musi być zaprotokołowana przez notariusza.  

Uwaga! Uchwała powinna wskazywać kwotę nowego, obniżonego kapitału zakładowego. Poza nową kwotą uchwała powinna określać również sposób obniżenia. To może nastąpić poprzez umorzenie części udziałów lub zmniejszenie ich wartości nominalnej. Należy przy tym pamiętać, że jeden udział nie może mieć wartości mniejszej niż 50 zł. W przypadku, gdy spółka z o. o. wypracowała zysk, umorzenie nastąpić może przez jego przeksięgowanie. 

Warto też pamiętać, że umowa spółki nie musi być zmieniona, jeśli do obniżenia kapitału zakładowego dochodzi poprzez umorzenie udziałów w związku ze specjalnymi zdarzeniami przewidzianymi we wspomnianym dokumencie, np. niespełnienie w terminie umówionego świadczenia wobec spółki, podjęcie przez wspólnika będącego jednocześnie członkiem zarządu – wbrew zakazowi wynikającego z umowy – działalności konkurencyjnej czy wyrządzenie przez wspólnika szkody spółce poprzez ujawnienie informacji poufnych spółki. W takim przypadku uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego może podjąć zarząd.

Po przyjęciu stosownej uchwały, zarząd spółki zobowiązany jest do umieszczenia informacji o obniżeniu kapitału zakładowego w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Jest to informacja szczególnie istotna dla ewentualnych wierzycieli spółki. Z chwilą publikacji ogłoszenia o obniżeniu kapitału zakładowego mogą oni bowiem w terminie trzech miesięcy wnieść swój sprzeciw, co do decyzji wspólników. W przypadku zgłoszenia się wierzyciela, spółka, jeżeli chce nadal procedować obniżenie kapitału, powinna takiego wierzyciela spłacić lub stosownie zabezpieczyć. W sytuacji, kiedy żaden z wierzycieli nie wniesie sprzeciwu, uznaje się, że wyrazili oni zgodę na obniżenie kapitału zakładowego przez spółkę. 

Ważne! W przypadku gdy spółka nie posiada środków na zaspokojenie bądź zabezpieczenie wierzycieli obniżenie kapitału zakładowego nie dojdzie do skutku.  

Proces obniżenia kapitału zakładowego spółki kończy zgłoszenie tego faktu i przedłożenie odpowiednich dokumentów w sądzie rejestrowym. Wniosek o ujawnienie zmian w KRS trzeba złożyć nie później niż pół roku od dnia podjęcia uchwały.  

Uwaga! Obecnie zmiany te należy zgłaszać elektronicznie za pomocą Portalu Rejestrów Sądowych lub w systemie teleinformatycznym S24 (dotyczy to przypadku, jeżeli umowę spółki zawarto na wzorcu umowy udostępnionym w S24).  

Wśród dokumentów, jakie należy dołączyć do wniosków, znajdują się wspomniana uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego, aktualna lista wspólników, umowa spółki, informacja o publikacji ogłoszenia zmiany kapitału w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz oświadczenie wszystkich członków zarządu o zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli, którzy zgłosili swoje ewentualne sprzeciwy. 

1. Pierwszym krokiem będzie otwarcie likwidacji na podstawie powziętej uchwały o rozwiązaniu spółki Uchwała powinna być podjęta większością 2/3 głosów, chyba że w umowie spółki jest przewidziany surowszy wymóg. Uchwałę o rozwiązaniu spółki podejmuje się na nadzwyczajnym zgromadzeniu wspólników, a protokół powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego.  Na zgromadzeniu nie jest wymagane osobiste stawiennictwo – można ustanowić pełnomocników.

Ważne! Otwarcie likwidacji może nastąpić również w skutek uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązaniu spółki przez sąd lub zaistnienia innej przyczyny jej rozwiązania.

Następnie należy powziąć uchwałę o powołaniu likwidatorów (będą nimi członkowie zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej). W uchwale należy również określić sposób reprezentacji spółki w okresie likwidacji. 

Uwaga! Dzień otwarcia likwidacji następuje w dniu podjęcia uchwał, wtedy też konieczne będzie otworzenie ksiąg rachunkowych spółki. 

2. Kolejny etap to zgłoszenie do KRS. Do sądu rejestrowego należy zgłosić: otwarcie likwidacji, nazwiska i imiona likwidatorów oraz ich adresy albo adresy do doręczeń elektronicznych, sposób reprezentowania spółki przez likwidatorów i wszelkie w tym zakresie zmiany. Każdy likwidator ma prawo i obowiązek dokonania zgłoszenia.

Musi się to odbyć w terminie 7 dni od dnia otwarcia likwidacji i jest to zadanie likwidatora, który jednak może działać przez pełnomocnika.

Zgłoszenie odbywa się za pośrednictwem systemu PRS. W systemie PRS należy złożyć:

– uchwałę wspólników o rozwiązaniu spółki z o.o.

– uchwałę o powołaniu likwidatora wraz z określeniem sposobu reprezentacji spółki z o.o. w likwidacji,

– oświadczenie o wyrażeniu zgody przez likwidatora na pełnienie tejże funkcji (najczęściej jest ujęte w akcie notarialnym z nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników),

– oświadczenie z adresem do doręczeń likwidatora; niekoniecznie musi to być adres zamieszkania likwidatora,

– dowód uiszczenia opłaty sądowej i opłaty za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

3. Poza samym zgłoszeniem otwarcia likwidacji do rejestru przedsiębiorców KRS, spółka musi dokonać ogłoszenia otwarcia likwidacji w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. W ogłoszeniu tym należy wezwać wszystkich wierzycieli spółki do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie trzech miesięcy od dnia publikacji ogłoszenia. Okresu tego nie można skrócić. Wniosek o ogłoszenie otwarcia likwidacji w MSiG powinien być złożony równolegle z wnioskiem o wpis otwarcia likwidacji do KRS.

Wniosek o publikację ogłoszenia w MSiG składa się w punktach przyjmowania ogłoszeń, które najczęściej zlokalizowane są w sądach rejestrowych. Wraz z wnioskiem należy złożyć tekst ogłoszenia podpisany przez likwidatorów. Opłata za ogłoszenie jest zależna od ilości znaków.

Warto wiedzieć! Mimo tego, że spółka nie posiada żadnych zobowiązań, czy też długów, wezwanie wierzycieli będzie konieczne. Sąd rejestrowy będzie pilnował 3 miesięcznego terminu.

4. Bilans otwarcia likwidacji i sprawozdanie finansowe.

W dniu poprzedzającym otwarcie likwidacji dochodzi do zamknięcia ksiąg rachunkowych w spółce z o. o. Dlatego na dzień poprzedzający dzień otwarcia likwidacji należy sporządzić sprawozdanie finansowe. Sprawozdanie finansowe, co do zasady sporządzają członkowie zarządu. Mogą oni zlecić te zadanie innym podmiotom, np. księgowej.

W dniu otwarcia likwidacji należy otworzyć księgi rachunkowe i sporządzić bilans otwarcia likwidacji, czyli bilans likwidacyjny. Następnie należy je przedstawić do zatwierdzenia zgromadzeniu wspólników. Bilans ten sporządza się na dzień otwarcia likwidacji, czyli na dzień podjęcia uchwały o rozwiązaniu spółki z ograniczoną odpowiedzialności i postawienia jej w stan likwidacji. Nie należy go zgłaszać w KRS. Bilans likwidacyjny ma służyć określeniu wartości po jakiej można zbyć aktywa i chronić wspólników przed zaniżaniem wartości majątku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na etapie likwidacji.

5. Pozostałymi czynnościami likwidacyjnymi, które leżą w kompetencji likwidatorów są wszystkie czynności zmierzające do tego, aby zakończyć interesy bieżące spółki.

Likwidatorzy muszą w tym celu:

– ściągnąć wierzytelności spółki z o. o.,

– wykonać zobowiązania spółki z o. o.,

– upłynnić majątek spółki z o. o.

6. Następnym krokiem będzie podział majątku. Przy podziale majątku należy mieć na uwadze art. 286 ksh: 

§  1. Podział między wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od daty ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli.

§  2. Majątek, o którym mowa w § 1, dzieli się między wspólników w stosunku do ich udziałów.

7. W celu zakończenia likwidacji i wykreślenia z rejestru, należy przedłożyć do KRS dokumenty świadczące o zakończeniu likwidacji wraz z wnioskiem o wykreślenie spółki.

Koniecznie jest załączenie następujących dokumentów:

– sprawozdania likwidacyjnego,

– uchwał ze zgromadzenia wspólników w przedmiocie zatwierdzenia sprawozdania likwidacyjnego, zatwierdzenia sprawozdania likwidatora z jego działalności, udzielenia likwidatorowi absolutorium, podziału majątku likwidowanej spółki z o. o. oraz wyznaczenia osoby upoważnionej do przechowywania ksiąg i dokumentów spółki. z o. o. w likwidacji,

– oświadczenia likwidatora o ogłoszeniu sprawozdania likwidacyjnego w siedzibie likwidowanej spółki z o. o.,

– oświadczenia likwidatora o braku toczących się postępowań sądowych, administracyjnych, komorniczych oraz o zaspokojeniu wszystkich wierzytelności,

– ogłoszenia wzywające wierzycieli do zgłaszania swoich wierzytelności, które było opublikowane w MSIG,

– dowodu uiszczenia opłaty sądowej od wniosku o wykreślenie spółki z o. o. z Rejestru Przedsiębiorców oraz opłaty za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. 

Ostatnim obowiązkiem likwidatora jest zawiadomienie o rozwiązaniu spółki właściwego urzędu skarbowego. Należy w tym celu przekazać odpis sprawozdania likwidacyjnego.

Przysposobienie, to pojęcie powszechnie znane pod nazwą adopcja. Jest to formalne uznanie za własne dziecka osoby obcej z punktu widzenia biologicznego. Wyróżniamy trzy rodzaje przysposobienia, a mianowicie pełne, niepełne i całkowite.

Przysposobienie pełne jest podstawowym rodzajem przysposobienia, a jego głównym skutkiem jest nawiązanie między przysposabiającym a przysposobionym takiego stosunku, jaki istnieje między rodzicami a dziećmi.

Warto wiedzieć! Dziecko przysposobione wchodzi do rodziny przysposabiającego i jest traktowane jak urodzone w tej rodzinie. Z tego względu przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego, którzy stają się jego rodzeństwem, dziadkami itp.

W wyniku przysposobienia pełnego dziecko otrzymuje nowe nazwisko oraz sporządza się wpis w akcie urodzenia dziecka, w którym umieszcza się nazwisko nowych rodziców.

Ważne! Z ważnych powodów zarówno przysposobiony, jak i przysposabiający mogą żądać rozwiązania stosunku przysposobienia przez sąd. Rozwiązanie stosunku przysposobienia nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro małoletniego dziecka.

Przysposobienie niepełne oznacza, że z przysposobionym dzieckiem nie powstaje pełna więź, a dziecko nie zostaje włączone do nowej rodziny, nie zyskuje nowych krewnych. Więzi z naturalną rodziną pozostają za wyjątkiem biologicznych rodziców. W akcie urodzenia następuje wpis i dziecko otrzymuje nazwisko nowych rodziców. Przysposobienie niepełne może być zmienione na pełne na wniosek przysposabiającego.

Przysposobienie całkowite jest nierozwiązywalne. Dochodzi ono do skutku, gdy rodzice wyrazili zgodę na przysposobienie swego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego (zgoda blankietowa), a więc w wypadku tzw. adopcji anonimowej.

Warto wiedzieć! Przyjmuje się, że nie jest dopuszczalne postanowienie, że przysposobiony zachowa swoje nazwisko.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje także przysposobienie zagraniczne. Według art. 114² jest to przysposobienie, które spowoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie. Może to nastąpić wówczas, gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne.

Uwaga! Ograniczenie dla adopcji zagranicznej nie wchodzi w grę, jeżeli między przysposabiającym a przysposabianym istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo gdy przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego.

Bez względu na formę przysposobienia należy pamiętać, że sąd w każdym przypadku będzie kierował się dobrem małoletniego.

Zgodnie z art. 114¹ §2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego między przysposabiającym a przysposabianym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku. Przyjmuje się, że powinna być ona podobna do różnicy między rodzicem biologicznym a dzieckiem tj. około 18 lat lub więcej.

O adopcję starać się mogą wyłącznie małżonkowie, a przysposobienie przez jednego z małżonków nie może, co do zasady nastąpić bez zgody drugiego małżonka, chyba, że drugi z małżonków nie posiada zdolności do czynności prawnych lub porozumienie się z nim w tej kwestii napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Ważne! Dziecko, które ukończyło 13 lat i ma być przysposobione, musi wyrazić zgodę na adopcję.

Generalną zasadą jest to, że matką dziecka jest ta kobieta, która je urodziła. Są jednak sytuacje, kiedy zostanie sporządzony akt dziecka nieznanych rodziców lub macierzyństwo kobiety wpisanej do aktu urodzenia dziecka zostanie zaprzeczone. W takich przypadkach można żądać ustalenia macierzyństwa na podstawie art. 61¹⁰ Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Takie powództwo może wnieść dziecko przeciwko matce, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. W sytuacji, kiedy w trakcie powództwa dziecko umrze, ustalenia macierzyństwa mogą dochodzić jego zstępni.

Oprócz dziecka, powództwo o ustalenie macierzyństwa może wytoczyć matka przeciwko dziecku, a jeśli dziecko nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.

Warto wiedzieć! W rozumieniu art. 61¹⁰ Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ,,matka” oznacza macierzyństwo biologiczne.

Legitymację do wytoczenia powództwa o ustalenie macierzyństwa ma także prokurator. Taką opcję przewiduje art. 61¹⁶ Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Prokurator weźmie udział w sprawie, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, prokurator może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność. Wytoczenie przez prokuratora powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko zmarło po osiągnięciu pełnoletności.

Uwaga! Matka również nie może wytoczyć powództwa o ustalenie macierzyństwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, matka może wytoczyć powództwo o ustalenie macierzyństwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność.

Sądem właściwym do wytoczenia powództwa o ustalenie macierzyństwa jest sąd rejonowy właściwy według miejsca zamieszkania osoby wytaczającej powództwo. Warto także pamiętać, że na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych strona dochodząca ustalenia macierzyństwa jest zwolniona od kosztów sądowych.

Wyrok uwzględniający powództwo o ustalenie macierzyństwa ma charakter konstytutywny, jest skuteczny z mocą wsteczną, tj. od chwili urodzenia się dziecka i jest skuteczny wobec osób trzecich. Orzeczenie wywołuje także bezpośrednie skutki w zakresie aktu urodzenia dziecka.

Jeśli chodzi zaś o zaprzeczenie macierzyństwa, to jest to nic innego, jak wykazanie, że w akcie urodzenia dziecka jest wpisana kobieta, która go nie urodziła. Podstawę takiego powództwa stanowi art. 61¹² Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Legitymację do wniesienia powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa posiada dziecko, które wytacza je przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, a jeżeli kobieta ta nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.

Takie powództwo może wnieść także matka przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka i przeciwko dziecku, a jeżeli kobieta ta nie żyje, to tylko przeciwko dziecku.

Również kobieta, która jest wpisana w akcie urodzenia dziecka, jako jego matka, może wnieść powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa przeciwko dziecku. Dodatkowo, powództwo te może wytoczyć mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka. Mężczyzna ten wytacza powództwo przeciwko dziecku i tej kobiecie, a jeśli kobieta nie żyje, to tylko przeciwko dziecku.

W sprawie o zaprzeczenie macierzyństwa prokurator może wystąpić na tej samej zasadzie, co w sprawie o ustalenie macierzyństwa.

Uwaga! Zaprzeczenie macierzyństwa może odbyć się tylko w odpowiednich terminach. Matka albo kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu roku od dnia sporządzenia aktu urodzenia dziecka. Mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się, że kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka nie jest matką dziecka, nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.

Dziecko po osiągnięciu pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od kobiety wpisanej w akcie urodzenia jako jego matka. Jeżeli dziecko dowiedziało się o tej okoliczności przed dniem osiągnięcia pełnoletności, termin do wytoczenia powództwa biegnie od dnia osiągnięcia pełnoletności.

Tak samo, jak przy ustaleniu macierzyństwa, zaprzeczenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka, chyba że dziecko zmarło po wszczęciu postępowania. W razie śmierci dziecka, które wytoczyło powództwo, zaprzeczenia macierzyństwa mogą dochodzić jego zstępni.

Ważne! Na podstawie art. 27 pkt. 4 ustawy o kosztach w sprawach cywilnych powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa podlega opłacie stałej w wysokości 200 zł.

Spadkobierca z przyczyn przewidzianych w art. 928 KC może być uznany przez sąd za niegodnego. Zgodnie z powszechnym znaczeniem tego słowa, spadkobierca niegodny to ktoś niezasługujący na dziedziczenie spadku po danym spadkodawcy. Osoba taka niewarta jest miana sukcesora ze względu na jej nieetyczne i bezprawne postępowanie wobec spadkodawcy.

Spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia na mocy orzeczenia sądu, które ma konstytutywny charakter. Spadkobierca może stać się niegodnym z mocy samego prawa.

Za niegodnego może być uznany także zapisobierca. Według szerszego ujęcia za niegodnego dziedziczenia może być uznany każdy, kto otrzymuje jakąś korzyść ze spadku.

Przesłanki uznania za niegodnego – art. 928 § 1 Kodeksu cywilnego

Chodzi o zdarzenia, które miały miejsce przed otwarciem spadku lub nawet po śmierci spadkodawcy.

Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;

3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

4) uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;

5) uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia

W świetle art. 929 KC uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego podlega rozpoznaniu w trybie procesowym. Powództwo może wnieść każdy, kto jest zainteresowany (nie tylko prawnie) uznaniem danej osoby za niegodną dziedziczenia.

Na powodzie ciąży dowód zajścia jednej z przesłanek niegodności. Z powództwem o uznanie spadkobiercy za niegodnego może wystąpić osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych, nawet jeżeli nie dziedziczyłaby.

Z powództwem o uznanie niegodnego można wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym zainteresowany dowiedział się o przyczynie niegodności nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku. Terminy mają charakter terminów zawitych. Takie uznanie następuje ze skutkiem wstecznym.

Skutki niegodności

Niegodność jest w konsekwencji negatywną przesłanką dziedziczenia po danym spadkodawcy. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Skutkiem niegodności jest pozbawienie spadkobiercy prawa do spadku.

Spadek, który należałby się spadkobiercy, przypada innym osobom – zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego lub w drodze tzw. przyrostu, zgodnie z zasadami dziedziczenia testamentowego.

Skoro orzeczenie o niegodności wyłącza spadkobiercę od dziedziczenia to skutkiem niegodności jest także pozbawienie spadkobiercy niegodnego prawa do zachowku.

Przebaczenie

Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Spadkodawca, dokonując aktu przebaczenia, doprowadza do tego, że spadkobierca nie może już zostać odsunięty od dziedziczenia.

Akt przebaczenia nie jest oświadczeniem woli. Dlatego też, nawet jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym zrozumieniem. Z uwagi na ściśle osobisty charakter, przebaczenie może być dokonane tylko osobiście.

Akt przebaczenia musi być przez spadkodawcę powzięty i uzewnętrzniony (w sposób wyraźny lub nawet w sposób dorozumiany) w warunkach pełnej świadomości konkretnej przyczyny niegodności.

Zachowek jest uprawnieniem przysługującym bliskim spadkodawcy (zstępnym, małżonkowi i rodzicom) na wypadek pominięcia ich przez spadkodawcę w testamencie. Osoby te mogą żądać od spadkobiercy testamentowego wypłacenia im w pieniądzu określonej części wartości należnego im z mocy udziału spadkowego.

Uprawnionemu z tytułu zachowku przysługuje przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej. Prawo do zachowku jest roszczeniem majątkowym, skierowanym przeciwko spadkobiercy testamentowemu, którego realizacja polega na wypłacie określonej sumy pieniężnej. Tym samym prawo do zachowku ma postać wierzytelności, której odpowiada dług, obciążający spadkobierców powołanych do dziedziczenia.

Prawo do zachowku może być dochodzone na drodze procesu sądowego. Roszczenie o zachowek staje się wymagalne z chwilą określenia przez sąd jego wysokości według cen z daty orzekania o nim i dopiero z tą datą staje się możliwe naliczanie odsetek za opóźnienie.

Czy prawo do zachowku podlega dziedziczeniu?

Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Wyłączenia prawa do zachowku

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, tzn. ich wydziedziczyć, jeżeli uprawniony do zachowku:

– wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
– dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci
– uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych

Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego, jeżeli mu przebaczył.

Roszczenie o zachowek nie przysługuje osobie uznanej za niegodną dziedziczenia, osobie, która zrzekła się dziedziczenia, albo która odrzuciła spadek przypadający jej z mocy ustawy.

Podstawa zachowku i sposób obliczania zachowku

Podstawą należnego zachowku jest udział spadkowy, który przypadłby uprawnionemu z tytułu dziedziczenia ustawowego. Uprawnionemu do zachowku należy się kwota odpowiadająca wartości dwóch trzecich albo połowy takiego udziału.

Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa tego udziału.

Przy ustalaniu udziału stanowiącego podstawę obliczania zachowku, uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Przypadająca część należy w sensie rachunkowym do tzw. substratu zachowku, na który składa się czysta wartość spadku powiększona o wartość podlegających doliczeniu darowizn uczynionych przez spadkodawcę oraz zapisów windykacyjnych przez niego dokonanych. Przy ustalaniu czystej wartość spadku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, choć stanowią one długi spadkowe. Dolicza się jednak darowizny uczynione przez spadkodawcę oraz dokonane przez niego zapisy windykacyjne. Zachowek oblicza się na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu.

Ochrona spadkobiercy zobowiązanego do wypłacenia zachowku

Zgodnie z art. 999 KC, jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Przepis ten stanowi wyraz pewnego uprzywilejowania spadkobiercy ponoszącego odpowiedzialność za długi, jeżeli on sam jest uprawniony do zachowku. Odpowiedzialność ogranicza się jedynie do nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Odpowiedzialność uprawnionego do zachowku

Jeżeli uprawniony do zachowku jest powołany do dziedziczenia, ponosi on odpowiedzialność za zapisy zwykłe i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku.