Autor: adw.piotrowski

Zgodnie z artykułem 924 Kodeksu Cywilnego śmierć jest zdarzeniem prawnym, które skutkuje otwarciem spadku, tj. przejściem praw i obowiązków zmarłego na spadkobierców. To właśnie prawa i obowiązki osoby zmarłej w chwili jej śmierci stają się spadkiem.

Uwaga! Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

Kodeks cywilny w art. 926 § 1 wskazuje za źródła powołania do spadku ustawę oraz testament. W tym artykule skupimy się przede wszystkim na dziedziczeniu ustawowym. Ma ono miejsce, jeżeli osoba zmarła nie pozostawiła po sobie testamentu, tj. dokumentu, w którym wyraża się wolę, co do przekazania posiadanego przez siebie majątku na rzecz określonych osób.

Kto należy do kręgu spadkobierców ustawowych?

Z przepisów wynika, że podmiotowy krąg spadkobierców ustawowych tworzą osoby fizyczne, których następstwo prawne po zmarłym jest uzasadnione bliskością stosunku łączącego te osoby ze spadkodawcą. Do osób bliskich, dziedziczących po zmarłym należą: małżonek, zstępni, rodzice, rodzeństwo i ich zstępni, dziadkowie, a także dzieci małżonka spadkodawcy.

W pierwszej kolejności na podstawie art. 931 KC dziedziczą dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, ewentualnie, jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, dziedziczą także wnuki. Następnie, w braku dzieci spadkodawcy, do dziedziczenia dochodzą na podstawie art. 932 KC, jego małżonek i rodzice. Do kolejnej grupy spadkobierców ustawowych zaliczone zostało rodzeństwo spadkodawcy oraz ewentualnie, zstępni rodzeństwa. W dalszej kolejności, w braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, spadek przypada dziadkom spadkodawcy. Wreszcie na mocy art. 934¹ KC, w braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. W ostatniej kolejności dziedziczy jako spadkobierca ustawowy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy albo – jeżeli nie da się ustalić miejsca zamieszkania zmarłego – Skarb Państwa.

Małżonek i dzieci spadkodawcy dziedziczą w częściach równych, jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku.

W dalszej kolejności do dziedziczenia dochodzą małżonek i rodzic. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy – wynosi ¼ całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z małżonkiem, wynosi połowę spadku. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.

Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.

Jak potwierdzić odziedziczony ustawowo spadek?

1. Stwierdzenie nabycia spadku przez sąd

Orzeczenie sądu stwierdzające nabycie z mocy prawa spadku przez spadkobierców służy tym ostatnim jako wyłączna, prawnie skuteczna legitymacja posiadania statusu spadkobiercy i tym samym decyduje o możliwości realizowania odziedziczonych praw spadkowych (np. prawomocne orzeczenie o stwierdzeniu nabycia spadku jest podstawą dokonania w księdze wieczystej nieruchomości spadkowej odpowiedniego wpisu na korzyść spadkobiercy).

Orzeczenie sądu stwierdzające nabycie spadku jest dla osób trzecich jednoznacznym ustaleniem, że spadek po zmarłym prawnie i definitywnie nabyły określone osoby.

Postępowanie w sprawie nabycia spadku ma charakter postępowania nieprocesowego. Jest ono uruchamiane na wniosek, a kończy się orzeczeniem sądu w formie postanowienia.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może złożyć spadkobierca lub inna osoba mająca w tym interes prawny, tzn. osoba zainteresowana wywołaniem skutków prawnych, jakie pociąga za sobą prawomocne orzeczenie.

Stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

2. Notarialne poświadczenie dziedziczenia

Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych. Przed sporządzeniem aktu poświadczenia przy udziale wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne. Po spisaniu protokołu dziedziczenia notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli nie ma wątpliwości co do osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku.

Notariusz niezwłocznie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia dokonuje jego wpisu do rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia przez wprowadzenie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Dział spadku

Zdarzenie prawne, które prowadzi do ustania wspólności majątku spadkowego, nazywany działem spadku. W tym sensie dział spadku oznacza wyjście ze wspólności majątku spadkowego i przyznanie poszczególnym spadkobiercom oznaczonych praw majątkowych, które dotąd wspomnianą wspólnością były objęte.

Podział fizyczny spadku

Podział fizyczny spadku, który polega na przyznaniu poszczególnym spadkobiercom – części majątku spadkowego, określonych wielkością udziałów spadkowych – jest przez ustawodawcę, a zwykle też przez samych zainteresowanych, brany pod uwagę jako pierwszy.

Jeżeli działu spadku przez podział fizyczny spadku nie da się w pełni przeprowadzić według założenia, że spadkobierca otrzymuje w naturze dokładnie tyle, ile wart jest jego udział spadkowy, wówczas różnicę pomiędzy wartością przedmiotów spadkowych przyznanych w ramach działu a wartością należnego udziału spadkowego należy wyrównać w drodze dopłat pieniężnych.

Przejęcie spadku

Drugim sposobem jest przyznanie wszystkich przedmiotów spadkowych jednemu spadkobiercy bądź niektórym spadkobiercom. Przejęcie spadku przez jednego bądź niektórych spośród spadkobierców nastąpić może zarówno w trybie działu umownego, jak i sądowego. Jeżeli spadek nie daje się podzielić, może on być przyznany stosownie do okoliczności jednemu ze spadkobierców z obowiązkiem spłaty pozostałych.

Podział cywilny spadku

Polega on na sprzedaży majątku spadkowego osobie trzeciej i podziale kwoty pieniężnej uzyskanej z tytułu ceny sprzedaży między spadkobierców. Jeżeli spadek nie daje się fizycznie podzielić wówczas może być sprzedany stosownie do przepisów KC w drodze licytacji.

Polski ustawodawca przewidział regulacje w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, które umożliwiają unieważnienie związku małżeńskiego. Rzecz jasna jest to instytucja odrębna od przepisów tej materii w prawie kanonicznym. Na gruncie prawa rodzinnego, unieważnienie małżeństwa jest możliwe tylko przez sąd oraz tylko w sytuacjach przewidzianych przez przepisy prawa.

Art. 17 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje, iż przyczyny unieważnienia związku małżeńskiego stanowią katalog zamknięty. Przepisy tejże ustawy wskazują, że małżeństwo może zostać unieważnione wtedy, gdy:

1) zostaną naruszone zakazy małżeńskie, tj.:

a) przeszkoda wieku (art. 10 k.r.i.o.)

b) przeszkoda ubezwłasnowolnienia (art. 11 k.r.i.o.)

c) przeszkoda choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego (art. 12 k.r.i.o.)

d) przeszkoda pozostawania w związku małżeńskim (at. 13 k.r.i.o.)

e) przeszkoda pokrewieństwa lub powinowactwa (art. 14 k.r.i.o.)

f) przeszkoda przysposobienia (art. 15 k.r.i.o.)

2) zostaną złożone oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński pod wpływem wady oświadczenia woli (art. 15¹ k.r.i.o.), tj.:

a) oświadczenie zostanie złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli,

b) oświadczenie zostanie złożone pod wpływem błędu co to tożsamości drugiej strony,

c) oświadczenie zostanie złożone pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważnie niebezpieczeństwo osobiste

3) nastąpią nieprawidłowości w przypadku złożenia oświadczenia woli wstąpienia w związek małżeński przez pełnomocnika (art. 16 k.r.i.o.).

W Polsce zawarcie związku małżeńskiego możliwe jest co do zasady wtedy, kiedy osoby je zawierające mają ukończone 18 lat. Jest to warunek bezwzględny, jeśli chodzi o wiek mężczyzny. Natomiast, w przypadku kobiety, sąd może zezwolić na zawarcie przez nią związku małżeńskiego, jeżeli nie ukończyła lat 18, ale ukończyła lat 16. Udzielenie takiej zgody przez sąd nastąpi tylko z ważnych powodów, jeśli z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. W takim układzie, możliwe będzie unieważnienie małżeństwa, jeżeli zostanie ono zawarte z naruszeniem powyższej regulacji.

Ważne! Unieważnienia małżeństwa zawartego przez mężczyznę, który nie ukończył lat osiemnastu, oraz przez kobietę, która nie ukończyła lat szesnastu albo bez zezwolenia sądu zawarła małżeństwo po ukończeniu lat szesnastu, lecz przed ukończeniem lat osiemnastu, może żądać każdy z małżonków. Natomiast, nie można unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął.
A w sytuacji, kiedy kobieta zaszła w ciążę, jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku.

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie bezwzględnie nie może wstąpić w związek małżeński. Jest to związane z ochroną interesów osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej, ale także interesów osób, które miałyby z taką osobą założyć rodzinę. Unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia może żądać każdy z małżonków. Co ważne, nie można unieważnić małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia, jeżeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone.

Przeszkoda choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego jest przeszkodą względną, co oznacza, że w wyjątkowych przypadkach sąd może zezwolić osobie chorej na zawarcie związku małżeńskiego. Może to nastąpić wtedy, jeżeli zostaną spełnione łącznie dwie przesłanki, a mianowicie stan zdrowia lub umysłu tej osoby nie zagraża małżeństwu oraz stan zdrowia lub umysłu tej osoby nie zagraża przyszłemu potomstwu. Jeżeli mimo tego dojdzie do zawarcia związku małżeńskiego, to unieważnienia może żądać każdy z małżonków. Natomiast, nie można unieważnić małżeństwa z powodu choroby psychicznej jednego z małżonków po ustaniu tej choroby.

Prawo polskie bezwzględnie zakazuje zawierania małżeństwa przez osoby, które pozostają już w związku małżeńskim. Małżeństwo bigamiczne zawarte pomimo zakazu rodzi wszelkie skutki ważnego związku małżeńskiego aż do chwili uprawomocnienia się wyroku orzekającego jego unieważnienie.

Ważne! Unieważnienia małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny. Natomiast, nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponowne małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym związku małżeńskim.

Przeszkoda pokrewieństwa lub powinowactwa jest podyktowana przede wszystkim względami natury moralnej, eugenicznej oraz obyczajowej. Należy zauważyć, że zawieranie związku małżeńskiego między krewnymi w linii prostej (zstępnymi i wstępnymi) oraz rodzeństwem (linia boczna w drugim stopniu) jest bezwzględnie zakazane. Natomiast, sąd może zezwolić na małżeństwo między powinowatymi z ważnych powodów (np. spodziewanie się wspólnego dziecka lub jego posiadanie).

Uwaga! Unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa między małżonkami może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny. Natomiast, unieważnienia małżeństwa z powodu powinowactwa między małżonkami może żądać każdy z małżonków.

Na wzór pokrewieństwa naturalnego ustanowiono również przeszkodę zawierania związku małżeńskiego między przysposabiającym a przysposabianym. Unieważnienia małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami może żądać każdy z małżonków. Nie można natomiast unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami, jeżeli stosunek ten ustał.

Stan wyłączający świadome wyrażenie woli obejmuje tylko „wyłączenie”, a nie jedynie „ograniczenie” i dotyczy świadomości wyrażenia woli o wstąpieniu w związek małżeński, a nie podejmowania decyzji w tym przedmiocie, oraz może pojawić się z jakichkolwiek przyczyn, zarówno krótkotrwałych zaburzeń czynności psychicznych o różnej etiologii lub choroby psychicznej, jak też niedorozwoju umysłowego.

Sądy bardzo wąsko ujmują zakres określenia „tożsamość” drugiej strony. Nie ma wątpliwości, że małżonek, który jest przekonany że zawiera ślub z inną osobą niż ta, która w rzeczywistości złożyła oświadczenie woli, może takie małżeństwo unieważnić. Będzie to w praktyce dotyczyć przypadków np. zawarcia związku z bratem bliźniakiem wybranka.

Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia groźby bezprawnej, lecz określa przesłanki, które nadają jej charakter normatywny. Są nimi: bezprawność, powaga groźby i normalny związek przyczynowy między groźbą a złożeniem oświadczenia woli określonej treści, przy czym przesłanki te muszą wystąpić kumulatywnie. Groźba w rozumieniu przepisu art. 87 k.c. jest zawsze działaniem celowym, skierowanym na zmuszenie zagrożonego, wbrew jego woli, do złożenia określonego oświadczenia.

Ważne! Nie można żądać unieważnienia małżeństwa z przyczyn zawartych w art. 15¹ Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą – a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa.

Małżeństwo zawarte przez pełnomocnika może być skutecznie unieważnione, jeżeli:

1) brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika,

2) pełnomocnictwo było nieważne (pełnomocnictwo będzie nieważne, jeżeli nie zostanie zachowana jego forma, tj. pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym),

3) pełnomocnictwo zostało skutecznie odwołane.

Ważne! Zgodnie z ostatnim zdaniem art. 16 k.r.i.o. nie można żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli małżonkowie podjęli wspólne pożycie

Materię posiadania środków odurzających oraz substancji psychotropowych reguluje ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii. Art. 62 tejże ustawy penalizuje posiadanie wspomnianych substancji, co oznacza faktyczne, choćby krótkotrwałe władztwo nad rzeczą. Należy wspomnieć, iż posiadanie środków odurzających i substancji psychotropowych jest, rzecz jasna, dozwolone, ale w ściśle określonych przez komentowaną ustawę przypadkach, przez wskazane w niej podmioty i po spełnieniu ustawowych wymogów. Artykuł 33 ustawy dopuszcza używanie środków odurzających grup I-N i II-N oraz substancji psychotropowych grup II-P, III-P i IV-P wyłącznie w celach medycznych, przemysłowych lub prowadzenia badań, a substancji psychotropowych grupy I-P – jedynie w celu prowadzenia badań, natomiast środków odurzających grupy IV-N – tylko w celu prowadzenia badań oraz w lecznictwie zwierząt – w zakresie wskazanym w przepisach wydanych na podstawie art. 44f ustawy. Legalne posiadanie środków odurzających, substancji psychotropowych oraz prekursorów kategorii I dopuszczalne jest – z mocy art. 34 ustawy – wyłącznie przez przedsiębiorców, jednostki organizacyjne lub osoby fizyczne uprawnione na podstawie przepisów ustawy, rozporządzenia 273/2004 lub rozporządzenia 111/2005. Natomiast posiadane bez uprawnienia wymienione środki, substancje lub ich preparaty oraz prekursory kategorii I podlegają zabezpieczeniu przez organy ścigania lub organy celne w trybie określonym w przepisach o postępowaniu karnym.

Uwaga! Szczegółowe oznaczenia podanych wyżej grup narkotyków znajdują się w załącznikach do rozporządzeniu ministra zdrowia z dnia 17 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych.

Ciekawym aspektem tejże materii jest to, jak posiadanie środków odurzających oraz substancji psychotropowych jest rozumiane przed sądy. Jako przykład można wskazać wyrok z dnia 7 grudnia 2006 roku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku (II AKa 249/06), który wskazuje, iż: ,,przedmiotem czynu polegającego na bezprawnym posiadaniu środków odurzających musi być co najmniej taka ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych, która wystarczy przynajmniej na jednorazowe ich użycie przez jedną osobę w celach innych niż medyczne w dawce przyjętej czy uznawanej jako typowa dla danego środka odurzającego lub substancji psychotropowej”.

Jest to niejako wyjście naprzeciw sytuacjom kuriozalnym, kiedy sądy wydawały wyroki za posiadanie narkotyków w ilości śladowych, np. pozostałości po substancjach psychotropowych, nikłe resztki.

W tym miejscu przytoczyć należy również stanowisko Sądu Najwyższego na temat rozumienia posiadania i karalności zażywania narkotyków: ,,nie ulega wątpliwości, że ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii nie penalizuje wprost ani poprzez przepisy zakazujące posiadania środków odurzających samego zażywania narkotyków przez sprawcę. Intencją ustawodawcy było poddanie karalności posiadania środka narkotycznego w chwili stwierdzenia tego czynu. Takie posiadanie jednak powinno nosić cechy pewnej trwałości od momentu wejścia przez sprawcę w posiadanie środka odurzającego do momentu ujawnienia tego faktu przez organy ścigania. Nie jest przecież możliwe użycie środka odurzającego bez wcześniejszego wejścia w jego „posiadanie”. Poza obszarem penalizacji nadal pozostaje proces zażywania środka odurzającego lub substancji psychotropowej, który zawsze wiąże się z jakąś formą „posiadania”, „dysponowania”, „dzierżenia” czy po prostu „trzymania” takiego środka. Wszystkie te formy dysponowania środkiem odurzającym w omawianej sytuacji nie mogą być uznane za jego „posiadanie” w rozumieniu art. 62 komentowanej ustawy. A zatem w przypadku użycia w całości środka odurzającego karanie takiej osoby za wcześniejsze jego posiadanie stanowiłoby obejście zakazu karania zachowania, które z istoty swej nie jest typizowane jako czyn zabroniony. Takie karanie byłoby wyrazem złamania podstawowych reguł procesu karnego, w szczególności zasady nullum crimen sine lege”.

Uwaga! Sankcją za posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych wbrew przepisom ustawom jest kara pozbawienia wolności do lat 3.

Art. 62 ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii przewiduje typ kwalifikowany przestępstwa, co oznacza, iż surowiej karane jest posiadanie znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu stwierdził, że miarą znacznej ilości środków narkotycznych jest stosunek do potrzeb jednego człowieka. Za znaczną uznaje się ilość wystarczającą do jednorazowego zaspokojenia potrzeb kilkudziesięciu osób.

Przykład! Skazany stanął pod zarzutem posiadania 35,99 g amfetaminy i nie mniej niż 30 g marihuany. Jeśli zatem wziąć pod uwagę, że dla posiadanej przez oskarżonego marihuany przyjmuje się, że typową porcją pozwalającą na odurzenie jest 1 g, a w wypadku amfetaminy od 0,1 g, to bez wątpienia posiadana przez skazanego łączna ilość obu środków odurzających pozwalała na odurzenie ponad 300 osób. Taka ilość środków odurzających posiadanych przez skazanego pozwalała na uznanie posiadania znacznej ilości środków narkotycznych w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii i zakwalifikowanie tego czynu z art. 62 ust. 2 tej ustawy (postanowienie SN z 03.12.2020 r., I KK 167/20)

Za posiadanie znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych sankcją jest kara pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Ostatnim elementem tejże tematyki jest typ uprzywilejowany przestępstwa posiadania narkotyków, tj. wypadek mniejszej wagi. Wypadek mniejszej wagi rozumie się powszechnie jako posiadanie nieznacznej ilości narkotyków. Również w tej sytuacji z pomocą w wyjaśnieniu przychodzi jedno z postanowień Sądu Najwyższego. Stwierdza się w nim, że: przy ocenie, czy posiadanie narkotyku można uznać za wypadek mniejszej wagi w rozumieniu art. 62 ust. 3 ustawy o przeciwdziałaniu narkomani należy brać pod uwagę nie tylko samą ilość środka odurzającego lub substancji psychotropowej, która wystarczała na utworzenie jednej porcji skutecznej psychoaktywnie, ale także rodzaj narkotyku (np. amfetamina nienależąca do narkotyków najłagodniejszych) oraz okoliczności podmiotowe czynu (np. że oskarżony był już karany za przestępstwo z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Uwaga! Sankcją za wypadek mniejszej wagi jest kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Sąd, poprzez wyrok rozwodowy, przede wszystkim rozwiązuje związek małżeński. Jest to główny i podstawowy element wyroku. Jednak oprócz tego, wyrok reguluje wiele innych stosunków dotyczących rozstania, a także funkcjonowania rodziny po rozwodzie.

Warto zaznaczyć, że w zależności od indywidualnej sytuacji małżonków wyrok może się różnić. Te różnice uzależnione są najczęściej od posiadania wspólnych małoletnich dzieci lub też zawartego porozumienia między małżonkami.

Wina za rozkład pożycia małżeńskiego

Jedną z kwestii, które sąd może uwzględnić przy wyroku rozwodowym, jest wina za rozkład pożycia małżeńskiego. Podstawę prawną takiego rozstrzygnięcia stanowi art. 57 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Sąd z urzędu ustala, czy i który z małżonków ponosi winę. Winnym rozkładu pożycia małżeńskiego może być mąż, żona, ale również i obie strony.

Uwaga! Małżonkowie mogą na zgodny wniosek żądać zaniechania orzekania o winie. Taki wniosek jest dla sądu wiążący. W związku z tym, następują takie skutki, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy za rozkład pożycia małżeńskiego.

Co w takim razie daje orzeczenie o winie w wyroku rozwodowym?

Niekiedy orzeczenie o całkowitej winie jednej ze stron ma charakter psychiczny i daje tej drugiej poczucie satysfakcji oraz swego rodzaju zwycięstwa.

Z punktu widzenia prawa, orzeczenie o winie otwiera małżonkowi niewinnemu drogę do zasądzenia alimentów na siebie. Rozstrzygnięcie tej kwestii może znaleźć się w wyroku rozwodowym na wniosek uprawnionego małżonka.

Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

Ważne! W przypadku zawarcia nowego związku małżeńskiego przez małżonka niewinnego, obowiązek alimentacyjny wygasa.

Rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej

Kodeks rodzinny i opiekuńczy zobowiązuje sąd do rozstrzygnięcia w wyroku rozwodowym kwestii władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi obojga małżonków.

Sąd może rozwiązać tę kwestię na kilka sposobów, a mianowicie:

a) przydzieli władzę rodzicielską obojgu rodzicom lub

b) pozostawi wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z nich, przy jednoczesnym ograniczeniu jej drugiemu rodzicowi do określonych obowiązków i praw, w stosunku do dziecka, jeżeli jego dobro za tym przemawia.

Warto wiedzieć! W skrajnych przypadkach sąd może zawiesić władzę rodzicielską obojgu rodzicom lub jednemu z nich, a nawet pozbawić władzy rodzicielskiej jednego z rodziców lub obojga.

Kontakty z małoletnim dzieckiem oraz alimenty

Jeżeli małżonkowie nie dojdą do porozumienia w zakresie sprawowania władzy rodzicielskiej oraz utrzymywania kontaktów z dzieckiem, rozstrzygnie o tym sąd w wyroku rozwodowym. Podstawą takiego rozstrzygnięcia stanowi art. 113 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który jasno wskazuje, iż rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów niezależnie od władzy rodzicielskiej.

Sąd orzeka również o tym, w jakiej wysokości każdy z rodziców jest zobowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka.

Kwestie mieszkaniowe w wyroku rozwodowym

Małżonkowie na ogół zamieszkują wspólnie, dlatego też przy rozwodzie może pojawić się problem w postaci podziału wspólnego mieszkania. Dużą rolę w tej kwestii odgrywa porozumienie między małżonkami. Tylko na ich zgodny wniosek, sąd w wyroku rozwodowym może orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.

W sytuacjach skrajnych, gdy jeden z małżonków swoim rażącym zachowaniem utrudnia wspólne zamieszkiwanie, sąd może dodatkowo nakazać eksmisję. Odbędzie się to jedynie na wniosek drugiego z małżonków.

Podział majątku

Orzekanie o tej kwestii w wyroku rozwodowym jest rzadko stosowane przez polskie sądownictwo. Najczęściej z uwagi na liczne spory pomiędzy małżonkami. Jednak, aby takie rozstrzygnięcie znalazło się w wyroku rozwodowym, musi o to zawnioskować jedna ze stron. Przeprowadzenie podziału majątku będzie możliwe jedynie wtedy, kiedy nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu, co najczęściej sprowadza się do sytuacji, których rozwodzący małżonkowie są zgodni co do sposobu podziału.

Koszty postępowania rozwodowego

Tak, jak w przypadku każdego postępowania sądowego, tak i tu, sąd rozstrzyga o podziale kosztów postępowania. Na koszty składają się między innymi opłaty sądowe (w tym opłata od złożenia pozwu – 600 zł), a także koszty zastępstwa procesowego.

W celu udzielenia odpowiedzi na tak postawione pytanie, warto wyjaśnić najpierw, czym jest separacja.

Społecznie, separacja jest najczęściej postrzegana jako stan, w którym pożycie małżonków się nie układa, zamieszkują oni oddzielnie lub zamieszkują wspólnie, lecz każdy z nich prowadzi własne, oddzielne życie. Takie rozumowanie jest w pewnym sensie prawidłowe, gdyż taki stan między małżonkami nazywany jest powszechnie separacją faktyczną, która w konsekwencji może prowadzić do separacji prawnej.

Warto podkreślić, iż separacja faktyczna jest wynikiem działalności małżonków, nie zaś rozstrzygnięcia sądu. Dlatego też, taki stan nie wywołuje żadnych skutków prawnych, a małżonkowie w dalszym ciągu mają względem siebie obowiązki wynikające z zawarcia związku małżeńskiego (np. obowiązek wzajemnej pomocy, czy zaspokajanie potrzeb rodziny).

Separacja prawna jest natomiast usankcjonowaniem orzeczeniem sądowym stanu separacji faktycznej ze skutkami typowymi dla orzeczenia rozwodu, zawsze jednak z wyjątkiem zniesienia węzła małżeńskiego. Z żądaniem orzeczenia separacji prawnej może wystąpić każdy z małżonków.

Ważne! W polskim systemie prawnym orzeczenie separacji nie stanowi koniecznej przesłanki późniejszego orzeczenia rozwodu. Stanowi natomiast alternatywę, dając możliwość rozwiązania sytuacji kryzysowej w małżeństwie i zdecydowania o jego dalszych losach.

Kiedy sąd zdecyduje o orzeczeniu separacji?

Przesłanką pozytywną takiego orzeczenia jest zupełny rozkład pożycia małżonków. Oznacza to, że między małżonkami nastąpiło nadszarpnięcie więzi uczuciowej, fizycznej oraz gospodarczej, ale nie ma to charakteru trwałego.

Kiedy sąd nie zdecyduje się na orzeczenie separacji?

Negatywnymi przesłankami separacji są sytuacje, w których:

a) wskutek separacji miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci,

b) orzeczenie separacji z innych względów byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Skutki separacji:

Separacja prawna wywołuje szereg skutków w stosunkach między małżonkami. Podstawową konsekwencją będzie powstanie rozdzielności majątkowej między małżonkami. Co ważne, z powodu orzeczenia przez sąd separacji, małżonkowie nie będą mogli dziedziczyć po sobie na podstawie ustawy.

Orzeczenie separacji wiąże się również z umieszczeniem wzmianki o tym fakcie w akcie małżeństwa.

Z punktu widzenia potencjalnych wierzycieli, istotnym skutkiem jest ustanie solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte w celu zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.

Z kolei, po upływie 300 dni od uprawomocnienia się orzeczenia separacji, ustaje domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki.

Uwaga! W sytuacji, kiedy jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, drugi z małżonków może się na to zgodzić, ale może także żądać orzeczenia rozwodu. W takiej sytuacji, jeżeli sąd uzna żądanie rozwodu za uzasadnione, orzeknie rozwód.

Czy separację można znieść?

Jest możliwe zniesienie separacji na zgodne żądanie małżonków. Sąd jest związany żądaniem zniesienia separacji, bada jedynie, czy wola zniesienia separacji została wyrażona świadomie i swobodnie.

Zniesienie separacji powoduje, że ponownie zaczyna działać domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki.

Z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy. Przywrócone zostaje dziedziczenie ustawowe między małżonkami, a także uprawnienie do zachowku.

W takim razie kiedy zdecydować się na rozwód, a kiedy na separację?

Separacja będzie właściwym rozwiązaniem w sytuacji, kiedy małżonkowie widzą jeszcze szansę na uratowanie swojego związku i powrót do wspólnego pożycia. Warto pamiętać, że separację można znieść. Rozwód jest opcją, która powinna być stosowana w ostateczności, gdy brak jest jakichkolwiek perspektyw na odbudowanie szczęśliwego związku małżeńskiego.

Czym jest obowiązek alimentacyjny?

Według art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego poprzez obowiązek alimentacyjny rozumie się obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania, który obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. W tym miejscu zaznaczyć należy, iż istnieje kilka rodzajów roszczeń alimentacyjnych, tj. alimenty na jednego z małżonków, alimenty na rodziców, czy alimenty na rodzeństwo. Poniżej skupimy się jednak na tym, od czego zależy wysokość alimentów na dziecko.

Usprawiedliwione potrzeby dziecka

Na takie potrzeby składają się przede wszystkim tego rodzaju potrzeby, które są niezbędne do utrzymania lub wychowania dziecka. W sytuacji, kiedy jeden z rodziców składa pozew o alimenty, obowiązany jest do sporządzenia szczegółowego spisu, który odzwierciedla koszty utrzymania dziecka. W takim spisie należy więc uwzględnić koszty wyżywienia dziecka, edukacji, leczenia, ubioru, rozrywki itp. Należy zauważyć, iż usprawiedliwione potrzeby dziecka będą różnić się w zależności od jego wieku i stanu zdrowia.

Ważne! W postępowaniu sądowym niezbędne jest udowodnienie ponoszonych wydatków na utrzymanie lub wychowanie dziecka. Warto gromadzić dowody odpowiednio wcześniej.

Art. 135 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje, iż oprócz usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, istotne znaczenie mają możliwości zarobkowe zobowiązanego. Zatem wysokość alimentów będzie również zależała od możliwości majątkowych i zarobkowych rodzica. Możliwości majątkowe możemy określić, jako majątek, który zobowiązany zgromadził i posiada (np. oszczędności, papiery wartościowe, nieruchomości, ruchomości itp.). Możliwości zarobkowe są kryterium bardzo indywidualnym. Sytuacja zobowiązanego rodzica podlega ocenie, jakie faktyczne zarobki może on osiągać. Ocenia się to na podstawie posiadanego wykształcenia, wieku, możliwości przekwalifikowania, czy też sytuacji na rynku pracy w miejscu zamieszkania.

Jak ustalana jest wysokość alimentów?

Sąd ustalając wysokość alimentów na dziecko musi każdy przypadek poddać indywidualnej ocenie, uwzględniając przy tym wyżej wskazane okoliczności. Warto zaznaczyć, że według orzecznictwa dziecko ma prawo do takiej samej stopy życiowej, co rodzice. Nie jest to obowiązkowa reguła, którą musi stosować Sąd. Jednak, nie ulega wątpliwości, iż sytuacja uprawnionego dziecka nie powinna pogorszyć się wraz z rozwodem rodziców.

Warto pamiętać! Na wysokość alimentów nie wpływają wszelkie świadczenia z pomocy społecznej, świadczenia wychowawcze, czy świadczenia rodzinne.

Czy można dokonać zmiany wysokości alimentów?

Zmiana wysokości alimentów jest jak najbardziej możliwa. Każda zmiana stosunków, która ma wpływ na zwiększenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, czy też na zmniejszenie możliwości zarobkowych zobowiązanego, uprawnia do zainicjowania postępowania obniżającego lub podwyższającego alimenty.

Jak długo trwa obowiązek alimentacyjny?

Wbrew powszechnym przekonaniom, wiek dziecka (tj. ukończenie 18 roku życia) nie warunkuje istnienia obowiązku alimentacyjnego. Rodzice muszą alimentować dziecko do czasu, aż będzie się ono w stanie samodzielnie utrzymać. W sytuacji, kiedy zobowiązany rodzić ma podstawę do twierdzenia, że uprawnione dziecko może utrzymywać się samodzielnie, powinien złożyć stosowny wniosek do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego.

POZYTYWNE I NEGATYWNE PRZESŁANKI ROZWODOWE.

Rozwód możemy zdefiniować, jako sposób zakończenia związku małżeńskiego. Rozwiązanie małżeństwa następuje wyłącznie mocą orzeczenia sądowego na wniosek jednego lub obojga małżonków. Należy pamiętać, iż sądem właściwym w pierwszej instancji, w sprawach rozwodowych, jest sąd okręgowy. Jednak, aby sąd mógł rozwiązać związek małżeński, musi zostać stwierdzone w toku postępowania wystąpienie pozytywnych przesłanek wskazanych w przepisach art. 56 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przy jednoczesnym braku przesłanek negatywnych.

POZYTYWNE PRZESŁANKI ROZWODOWE.

Pozytywną przesłanką orzeczenia rozwodu przez sąd jest zupełny i trwały rozkład pożycia małżonków (art. 56 § 1 k.r.o.). Co zupełny i trwały rozkład pożycia między małżonkami oznacza w praktyce? Co prawda, Kodeks nie definiuje tego pojęcia, jednak pomocne okazuje się orzecznictwo, które wskazuje, iż zupełny rozkład pożycia następuje, jeżeli między małżonkami ustały trzy rodzaje więzi: uczuciowa, fizyczna (intymna) oraz gospodarcza
(wyr. SN z 22.10.1999 r., III CKN 386/98). Rozpad ma z kolei charakter trwały, gdy nie ma żadnych przesłanek uprawniających do twierdzenia, iż małżonkowie kiedykolwiek powrócą do wspólnego życia.

1. Więź uczuciowa polega przede wszystkim na wzajemnym szacunku, zaufaniu, lojalności, szczerości oraz trosce o współmałżonka. Zatem, w sytuacji, kiedy między małżonkami nie ma miłości oraz czułości, możemy mówić o ustaniu więzi uczuciowej w małżeństwie.

2. Z kolei, więź fizyczna, zakłada utrzymywanie relacji małżonków o charakterze intymnym. Zanik tej więzi może stanowić przejaw rozpadu pożycia między małżonkami. Jednak należy pamiętać, że każdy rozwód jest rozpatrywany indywidualnie, więc zdarzyć się może, że brak współżycia jest uwarunkowany chorobą lub innymi sytuacjami życiowymi. Natomiast o istnieniu więzi fizycznej nie będzie świadczyło współżycie, które jest wynikiem zastraszania lub innego rodzaju przymusu.

3. Ostatnią więzią, której ustanie Sąd musi stwierdzić, jest więź gospodarcza. Najczęściej jej zanik przejawia się poprzez prowadzenie oddzielnego gospodarstwa domowego i niezamieszkiwanie wspólnie z małżonkiem.

Do orzeczenia rozwodu potrzebne jest udowodnienie, że rozkład pożycia ma charakter trwały. W jednym ze swoim wyroków Sąd Okręgowy w Warszawie zauważa, że: ,,rozkład pożycia jest trwały, gdy w świetle zasad doświadczenia życiowego oraz okoliczności konkretnej sprawy można przyjąć, że powrót małżonków do wspólnego życia nie nastąpi” (wyr. SO w Warszawie z dnia 08.05.2019 r., XXV C 1458/17)

NEGATYWNE PRZESŁANKI ROZWODOWE.

Art. 56 § 2 i § 3 przedstawia sytuacje, w których Sąd rozwodu orzec nie może. Po pierwsze, orzeczenie rozwodu będzie niemożliwe, jeżeli wskutek tego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci. Pomocne w ustaleniu zaistnienia tej przesłanki są m.in. kryteria wieku dzieci, ich zdrowia, wrażliwości oraz dotychczasowe kontakty z rodzicami. Dodatkowo, sąd może zasięgnąć opinii opiniodawczego zespołu sądowych specjalistów.

Niedopuszczalne jest orzeczenie rozwodu także w sytuacji, kiedy byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Powództwo o rozwód będzie niezasadne, jeżeli jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga leczenia i zakończenie małżeństwa stanowiłoby dla niego rażącą szkodę (wyr. SN z 09.10.1999 r., III CKN 573/98).

Ostatnią, negatywną przesłanką rozwodową jest sytuacja, w której z żądaniem orzeczenia rozwodu występuje małżonek wyłącznie winny rozpadu pożycia, a drugi z małżonków nie wyraża zgody na rozwiązanie małżeństwa. Wymaga to w pierwszej kolejności ustalenia przez Sąd, czy w rozpoznawanej sprawie mamy do czynienia z sytuacją, w której tylko jeden z małżonków ponosi odpowiedzialność za rozpad pożycia, a następnie uzyskania zgody drugiego z małżonków. Sąd jednak nie zawsze związany będzie brakiem zgody małżonka niewinnego rozpadu pożycia. Może bowiem uznać, że brak zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. W takiej sytuacji, pomimo braku takiej zgody Sąd może orzec o rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód.